Een deel van uw erfenis nalaten buiten de rechte lijn

Wenst u een deel van uw bezittingen na te laten aan een vriend, een buur of een ver familielid? Dan heeft u vast wel al gemerkt dat de successierechten hiervoor behoorlijk hoog liggen. In België bestaan er echter twee mechanismen om deze kosten te beperken: het duolegaat en de vriendenerfenis. Een woordje uitleg.

Successierechten ‘buiten de rechte lijn’

Zoals u weet, hangen de successierechten die erfgenamen moeten betalen aan de belastingdienst van drie factoren af:

• het bedrag van het geërfde deel

• het gewest waarin de nalatenschap wordt belast

• de aanverwantschap met de overledene

Die laatste factor valt niet te onderschatten. Nalatenschappen die geen betrekking hebben op erfgenamen in de rechte lijn (kinderen, ouders, kleinkinderen enz.) worden namelijk zwaar belast: soms tot 70 of 80%! Het is dan ook vaak niet voordelig om goederen na te laten aan broers en zussen, neven en nichten of aan vrienden of buren met wie u niet aanverwant bent. Er bestaan twee mechanismen om deze valkuil te ‘omzeilen’: het duolegaat (in Wallonië en Brussel, want in Vlaanderen heeft het geen fiscaal voordeel meer) en de ‘vriendenerfenis’ (geldig in Vlaanderen).

Het duolegaat

Het duolegaat is dus een techniek voor erfopvolging waarmee u de successierechten voor erfgenamen buiten de rechte lijn kunt beperken door ook een deel van uw bezittingen na te laten aan een vereniging. Vandaar de term 'duo'.

Hoe werkt dit mechanisme en hoe kunt u het ‘activeren’?

Om gebruik te kunnen maken van het duolegaat, moet u een testament opstellen waarin u enerzijds de erfgenaam in kwestie aanduidt (uw neef of nicht, een vriend of uw buur) en anderzijds de vereniging(en) aan wie u eveneens een deel van uw bezittingen wenst na te laten.

De vereniging in kwestie zal de successierechten voor haar deel betalen, maar ook voor het deel van de andere erfgenaam, want de vereniging heeft een voorkeurtarief.

Met andere woorden moet de aangeduide erfgenaam geen successierechten betalen voor het deel dat hij erft.

Een voorbeeld:

De nonkel van Sam heeft een mooi fortuin van een miljoen euro.

– Bij een 'normale' nalatenschap (dus zonder duolegaat) zou Sam € 1.000.000 erven, maar zou hij 'slechts' € 340.625 in het Waals Gewest (€ 659.375 te betalen successierechten) of € 335.000 in het Brussels Gewest (€ 665.000 te betalen successierechten) opstrijken.

– Als zijn nonkel echter kiest voor een duolegaat en zijn bezittingen verdeelt in twee gelijke delen, dus € 500.000 voor Sam en € 500.000 voor de vereniging, zou Sam € 500.000 netto ontvangen en de vereniging € 155.625, indien de nalatenschap belast wordt in Wallonië (€ 344.375 successierechten in totaal, te betalen door de vereniging). In Brussel zou Sam ook € 500.000 krijgen en de vereniging € 122.500 (€ 377.500 te betalen successierechten)*. Een win-winsituatie dus!

* Het Vlaams Gewest werd weggelaten uit deze berekeningen, want het duolegaat is daar niet meer fiscaal voordelig. We komen hier nog op terug.

Waar moet u op letten?

Uiteraard moet erop worden gelet dat ieders deel zo wordt berekend dat iedereen er baat bij heeft.

Voor een erfdeel van € 20.000 bijvoorbeeld zou uw neef 25 à 35% successierechten moeten betalen (afhankelijk van het gewest waarin de nalatenschap belast wordt), d.w.z. € 5000 à 7000. Hij zou dus toch een netto-erfdeel ontvangen van € 13.000 à 15.000. In dat geval is het dus niet nuttig om een duolegaat aan te gaan waarbij de erfenis zou bestaan uit € 10.000 voor uw neef en de resterende € 10.000 voor de vereniging, want uw neef zou dan minder krijgen dan wanneer hij 'normaal' belast werd.

Het omgekeerde geldt ook: als het deel voor de vereniging te laag is, zal ze misschien het legaat weigeren, omdat het bedrag dat de vereniging zal krijgen na het betalen van alle successierechten verwaarloosbaar is. Des te meer omdat de vereniging instaat voor de administratieve rompslomp!

Welke verenigingen kunt u aanduiden in een duolegaat?

U kunt alle (internationale) vzw's, private of publieke stichtingen aanduiden die u nauw aan het hart liggen. Het kan gaan om grote of kleine liefdadigheidsinstellingen (Rode Kruis, WWF, Artsen Zonder Grenzen), zelfs culturele- of sportverenigingen waarvan u jarenlang lid bent geweest.

De vriendenerfenis

In het Vlaams Gewest heeft de regering nieuwe maatregelen goedgekeurd in verband met het legaat voor naasten buiten de rechte lijn en verenigingen. De regering vond namelijk dat er vaak misbruik gemaakt werd van het duolegaat, omdat het hoofdzakelijk gebruikt wordt voor fiscale optimalisatie en niet voor 'liefdadigheidsdoeleinden'.

0% successierechten voor verenigingen

Verenigingen (zowel vzw's als stichtingen) moeten voortaan geen successierechten meer betalen, waardoor het duolegaat voor hen niet meer interessant is.

Een vriendenerfenis voor naasten buiten de rechte lijn

Als u een deel van uw bezittingen wenst na te laten aan een vriend of een naaste met wie u buiten de rechte lijn aanverwant bent, kunt u deze persoon voortaan in uw testament aanduiden en krijgt deze persoon het tarief in de rechte lijn (3% op de eerste schijf in plaats van 25%). De volgende schijven worden echter wel belast volgens het 'normale' tarief buiten de rechte lijn.

Hoe kan ik van dit mechanisme gebruikmaken?

Als u in het Vlaams Gewest woont en een duolegaat in uw testament opgenomen heeft, kan het zijn dat u uw testament moet herzien (het mechanisme bestaat juridisch gezien nog steeds, maar zal minder voordelig zijn en u loopt het risico dat de vereniging weigert).

Vervolgens kunt u eenvoudigweg de vereniging(en) aanduiden aan wie u een deel van uw bezittingen wilt nalaten, alsook de vriend of naaste buiten de rechte lijn die het voordeeltarief zal krijgen. De toepassing van de erfenis tussen vrienden moet ook expliciet vermeld worden in uw aangifte van nalatenschap.

Wat u moet onthouden

Samengevat:

– het duolegaat blijft een interessante techniek in Wallonië en Brussel om een deel van uw bezittingen na te laten aan een naaste buiten de rechte lijn, alsook aan een vereniging

– het duolegaat bestaat nog steeds in Vlaanderen, maar is fiscaal minder interessant geworden in 2021. Voortaan kiest u beter voor schenkingen en legaten tegen 0% aan goede doelen en de 'vriendenerfenis'

– in alle gevallen moet u die wensen aangeven in uw testament vooraleer ze toegepast kunnen worden