Verdeling erfenis na overlijden van ouder: complete gids voor erfgenamen
Bij het overlijden van een vader of moeder gaat uw aandacht in de eerste plaats naar uw eigen rouw. Zo’n overlijden is altijd een moeilijke periode waarin administratieve rompslomp de laatste van uw zorgen moet zijn.
Toch is het belangrijk om na een overlijden met nalatenschap ten eerste de precieze procedures te kennen en ten tweede om te weten wat het aandeel van de kinderen in de nalatenschap is. Daarom leggen we u in dit artikel haarfijn uit wat er na het overlijden van uw vader of moeder precies gebeurt met de erfenis, wat uw rechten en plichten zijn en welke erfbelasting u zal moeten betalen. Ten slotte geven we ook tips om de procedure vlotter te laten verlopen.
Wat gebeurt er met de erfenis na het overlijden van uw vader?
De rechtstreekse afstammelingen van de overledene (erflater) zijn in aflopende volgorde de kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen enz. De kinderen vormen dus de eerste graad van verwantschap, wat betekent dat zij bij het overlijden van een van de ouders in eerste lijn recht hebben op de nalatenschap.
De echtgenoot of echtgenote neemt echter wel een bijzondere plaats in bij de verdeling van de erfenis. Hij of zij heeft namelijk een wettelijk erfrecht dat wordt toegepast als er geen specifieke regeling was in de vorm van een huwelijkscontract of testament, wat betekent dat de weduwe of weduwnaar minstens recht heeft op het vruchtgebruik van de gezinswoning en inboedel, ook al zijn de kinderen hier eigenaar van geworden.
Wat is het aandeel van de kinderen in de erfenis wanneer er geen testament is?
Wanneer er geen testament is, bepaalt de wet wie de overledene opvolgt en dus zijn of haar erfenis ontvangt. Dit wordt "wettelijke devolutie" genoemd. Indien de overledene niet gehuwd was, erven de kinderen bij gebrek aan een testament de volledige nalatenschap in volle eigendom. De kinderen delen de nalatenschap dan evenredig.
Indien de overledene gehuwd was, erven de kinderen bij afwezigheid van een testament en een huwelijkscontract de gehele nalatenschap in “blote eigendom”. De kinderen delen in dat geval de blote eigendom in gelijke delen, terwijl de langstlevende gehuwde partner de gehele nalatenschap (en minstens de gezinswoning en inboedel) in "vruchtgebruik" erft.
Hulp nodig bij een nalatenschap?
Wat is het aandeel van de kinderen in de erfenis wanneer er een testament is?
Indien uw vader of moeder een testament heeft gemaakt, zullen uw rechten in de nalatenschap worden bepaald volgens de bepalingen van dat testament, op voorwaarde dat het voorbehoud van elke erfgenaam wordt gerespecteerd.
Uw ouder is dus vrij om in het testament op te nemen wat hij of zij wil, zolang het u maar niet berooft van uw minimumaandeel van de nalatenschap (ook wel de "wettelijke reserve" genoemd).
Wat zijn de rechten en plichten van de erfgenamen?
Bij het overlijden van een ouder hebt u als erfgenaam uiteraard recht op de nalatenschap, al dan niet gedeeld met de andere erfgenamen, maar er gelden ook een aantal administratieve verplichtingen. In dit deel overlopen we beide zaken.
Wie heeft recht op welk deel?
Als erfgenaam in de eerste graad, dus als kinderen van een overleden vader of moeder, hebt u recht op de volledige erfenis. Daarbij is het wel zo dat de langstlevende huwelijkspartner recht heeft op vruchtgebruik van de erfenis, ook al wordt u hier als zoon of dochter eigenaar van. Als er een testament bestond, kan er een andere regeling gelden, al hebt u als erfgenaam in de eerste graad wel recht op een zogenaamde wettelijke reserve.
Wat zijn de verplichtingen van de erfgenamen?
Als erfgenaam gelden er wel een aantal verplichtingen, die verschillen volgens de precieze situatie. Zo moet er een aangifte van de erfbelasting worden gedaan, zodat de fiscus weet hoeveel erfbelasting (of successierechten) er moeten worden betaald. Daarnaast zijn er ook het attest van erfopvolging, dat nodig is om de bankrekening te deblokkeren na het overlijden van een ouder, en ten slotte de akte van erfopvolging, die moet worden opgesteld als er onroerende goederen worden overgedragen.
Wat is het minimumaandeel van de kinderen in de nalatenschap (wettelijke reserve)?
Als kind van de overledene hebt u recht op een minimumaandeel van de nalatenschap, de wettelijke reserve genoemd. Het testament en de schenkingen die gemaakt werden vóór het overlijden moeten dus deze reserve respecteren.
Een kind kan alleen onterfd worden in geval van "onwaardige erfgenaam". Dit is een uiterst zeldzaam geval dat zich voordoet wanneer de erfgenaam in kwestie schuldig wordt bevonden aan aanranding, verkrachting of doodslag ten aanzien van de overledene.
Deze wettelijke reserve bedraagt:
De helft van de nalatenschap in volle eigendom, indien de overledene niet gehuwd was; of
De helft van de blote eigendom van de nalatenschap, indien de overledene gehuwd was.
Deze reserve wordt vervolgens gedeeld door het aantal kinderen. Dus als de overleden ouder drie kinderen had, krijgt elk kind 1/3 van de wettelijke reserve. Aangezien deze wettelijke reserve 50% van de totale nalatenschap bedraagt, komt dat neer op 1/6e van de totale nalatenschap.
Dit voorbeeld is uiteraard een beschrijving van de wettelijke reserve. Als er geen testament is, zijn de kinderen erfgenaam in eerste graad en wordt de volledige nalatenschap aan hen overgedragen (al dan niet met vruchtgebruik voor de langstlevende gehuwde partner van de overledene).
Wat kan ik doen als mijn reserve niet in acht is genomen?
Indien uw reserve niet in acht is genomen (wegens het testament of de schenkingen die de overledene vóór zijn overlijden heeft gedaan), kunt u een "vordering tot inkorting" instellen. Deze actie stelt u in staat uw reserve terug te krijgen van de andere erfgenamen of personen die schenkingen hebben ontvangen.
Wat is de erfbelasting die u als kind moet betalen?
De erfbelasting hangt af van de verwantschap met de overledene en de omvang van de erfenis. Als kind hebt u de dichtste verwantschap, wat betekent dat u de laagste erfbelasting geniet. Lees meer in ons artikel over erfbelasting. Als kind van de overledene zult u ook een "aangifte van nalatenschap" moeten indienen bij de belastingdienst, die zo een juiste berekening kan maken van de successierechten.
Vergemakkelijk de nalatenschapsprocedure
Wilt u graag meer duidelijkheid over uw rechten als erfgenaam en over de administratieve verplichtingen die bij het overlijden van uw vader of moeder komen kijken? Aarzel niet om contact op te nemen met Legacio, wij helpen u graag verder.