Hoe wordt een erfenis in België verdeeld?

In het kader van een nalatenschap is het belangrijk om, bij de verdeling van een erfenis, alle regels te begrijpen, of toch ten minste de basis, die van toepassing zijn op dit proces. De verdeling van een erfenis in België verloopt volgens de zogenaamde regels “van de wettelijke erfopvolging”, dit wil zeggen dat als de overledene niets heeft vastgelegd voor de verdeling van zijn vermogen (bijvoorbeeld via een testament en/of een huwelijkscontract), de wetgever bepaalde regels oplegt om dit vermogen tussen de verschillende erfgenamen te verdelen. 

Reserve en beschikbaar deel 

We onderscheiden in de eerste plaats twee “delen” in de erfenis: de erfrechtelijke reserve en het beschikbare deel. 

De erfrechtelijke reserve is het deel van de erfenis dat bij wet wordt geregeld. Het is “onaantastbaar”: niemand mag het verminderen en het wordt “voorbehouden” aan bepaalde erfgenamen. 

Het andere deel van de erfenis wordt het beschikbare deel genoemd. Dit is de helft van het vermogen van de overledene en het is mogelijk dit te verdelen “zoals men wenst”. 

Wie wordt er genoemd in de nalatenschap? 

Alvorens te trachten te begrijpen hoe de erfenis tussen de verschillende erfgenamen wordt verdeeld, moet u al weten wie de erfgenamen en hun status in de nalatenschap zijn. 

Reservataire erfgenamen 

De wet bepaalt dus dat bepaalde erfgenamen, in elk geval, recht hebben op een minimumdeel van de erfenis. Het is dus onmogelijk om dit minimumdeel in te trekken of te verminderen, de reserve (zoals we hierboven hebben gezien), ongeacht de relaties van de overledene met de erfgenaam in kwestie. 

Deze “beschermde” erfgenamen worden dus logischerwijs reservataire erfgenamen genoemd. Dit zijn: 

• de overlevende partner; 

• de (klein-)kinderen van de overledene. 

Vandaar dat het, in België, onmogelijk is om uw kinderen volledig te onterven. Alle andere erfgenamen (bijvoorbeeld de ouders, of de legatarissen die bij testament zijn aangeduid) worden niet beschouwd als reservatair. 

Andere erfgenamen 

Het is mogelijk dat de overledene  nog andere erfgenamen heeft, met name als hij bij testament legatarissen heeft aangeduid. Deze hebben dus recht op het erfdeel dat de overledene aan hen heeft nagelaten, zonder dat dit de reservataire erfgenamen op enige wijze benadeelt. Dit betekent dus dat als een persoon bij testament beslist om alles aan zijn buurman na te laten, maar deze eerste persoon heeft kinderen, niet het volledige vermogen naar de buurman gaat, ook al was dit de wens van de overledene. De kinderen (reservataire erfgenamen) worden immers bij wet beschermd.

Volgorde van nalatenschap 

Om de erfenis te verdelen tussen deze verschillende erfgenamen, wordt met name gekeken naar de volgorde van de erfgenamen, met andere woorden naar de “categorieën van erfgenamen” zoals ze in de nalatenschap worden genoemd. 

Er bestaan vier ordes, die opeenvolgend en exclusief worden genoemd: eerst dus de erfgenamen van 1e orde en alleen als er geen zijn worden de erfgenamen van 2e orde enzovoort genoemd. Maar wie zit er in die ordes? 

• Erfgenamen van 1e orde: kinderen en andere bloedverwanten in neergaande lijn van de overledene 

• Erfgenamen van 2e orde: de ouders en broers en zussen van de overledene 

• Erfgenamen van 3e orde: de bloedverwanten in opgaande lijn van de overledene (grootouders, overgrootouders enz.) 

• Erfgenamen van 4e orde: ooms, tantes, kozijnen, neven en nichten… van de overledene 

Hoe wordt de erfenis dan echt verdeeld? 

Het meest klassieke geval: kinderen en overlevende partner 

Als er een overlevende partner is, erft die het vruchtgebruik van de nalatenschap. Dat betekent dus dat hij of zij tot aan zijn of haar overlijden mag profiteren van alle goederen die samen de nalatenschap uitmaken. Bijvoorbeeld, hij of zij mag de wagen blijven gebruiken, mag blijven wonen in de gezinswoning zonder huur te moeten betalen of mag deze woning zelfs verhuren en deze inkomsten innen. Hij of zij is echter wel verplicht deze goederen met respect te behandelen en correct te beheren (onderhouden bijvoorbeeld). 

De kinderen erven zelf de naakte eigendom. Op papier zijn ze dus eigenaar van alle goederen, maar ze kunnen er pas na het overlijden van de overlevende partner over beschikken. Natuurlijk zijn akkoorden tussen vruchtgebruikers en naakte eigenaars mogelijk, vooral als het een overlevende ouder en zijn of haar kinderen betreft. 

Als er geen overlevende partner is, verdelen de kinderen de volledige eigendom over de nalatenschap. 

Als het koppel echter gehuwd was en geen kinderen had, erft de overlevende partner niet noodzakelijk alles. Er wordt niettemin langs de kant van de overledene gekeken of er erfgenamen zijn van de 2e, 3e en 4e orde om over te gaan tot de verdeling. 

Wat gebeurt er als er een testament is? 

Als de overledene een testament had opgesteld, krijgen de personen die in dat testament worden aangeduid het deel dat aan hen is toegekend, zonder dat dit wordt afgehouden van het reservataire deel van de andere erfgenamen. Herinner je bijvoorbeeld dat de wet de overledene partner en de kinderen beschermt door aan hen een minimumdeel van de erfenis toe te kennen, de reserve, dat gelijk is aan de helft van het vermogen van de overledene. De overlevende partner krijgt het vruchtgebruik op deze reserve en de kinderen verdelen de naakte eigendom, zoals hiervoor werd uitgelegd. 

De andere helft van het vermogen wordt verdeeld zoals de overledene dat in zijn testament heeft opgegeven. 

En daarna? 

Zodra alle erfgenamen (al dan niet reservatair) werden geïdentificeerd, het vermogen van de overledene duidelijk is vastgelegd en alle formaliteiten van de nalatenschap werden vervuld (deblokkeren van de bankrekeningen, indiening van de aangifte van nalatenschap, betaling van successierechten), kan worden overgegaan tot de verdeling van de erfenis, volgens enkele hiervoor beschreven regels. Natuurlijk is elke situatie uniek en is het onmogelijk om alle individuele gevallen in dit artikel te behandelen (minderjarige erfgenamen, erfgenamen met een handicap enz.). Aarzel niet om contact op te nemen met de jurist van Legacio die voor uw dossier verantwoordelijk is om na te gaan wat er op uw situatie van toepassing is.