Enquête: De Belgen en hun nalatenschap (2021)

Als Belgisch portaal gespecialiseerd in de efficiënte afhandeling van nalatenschappen, wou Legacio peilen naar de persoonlijke ervaring en kennis van de Belg in deze materie. Is hij voorbereid? Weet hij welke stappen er moeten worden ondernomen bij een overlijden? En wat met de erfbelasting?

Legacio heeft daarom een steekproef laten uitvoeren bij 1.050 mensen, verspreid over het ganse land teneinde het algemene kennisniveau hieromtrent in kaart te brengen. Alle deelnemers aan het onderzoek waren 45 jaar of ouder en zijn bevraagd via de online site Pollfish.

Het doel van dit onderzoek was dubbel: enerzijds, de stereotypen geassocieerd met nalatenschappen in kaart brengen en anderzijds, mensen bewust te maken van de voordelen van het bij leven reeds regelen van hun nalatenschap.

Meer dan de helft van de bevolking, ouder dan 45, jaar heeft reeds een nalatenschap moeten regelen

De cijfers liegen niet: Meer dan de helft van de bevraagden (57%) hebben reeds een nalatenschap moeten behartigen van een naaste overledene.Dit feit wekt echter geen verbazing aangezien men gemiddeld slechts op zijn 50ste erft.

Meer dan de helft (57%) van de deelnemers aan het onderzoek (+45 jaar) hebben reeds de nalatenschap moeten afhandelen van een naaste

De vraagstelling werd bovendien verfijnd: Er werd niet gepeild of men reeds geërfd heeft maar wel of men in dat geval de verschillende stappen noodzakelijk voor de feitelijke afhandeling van een nalatenschap heeft moeten ondernemen. Immers, er kunnen meerdere erfgenamen bestaan, doch vaak komt de last om alle zaken praktisch te regelen bij één van hen terecht.

Onder noodzakelijke stappen verstaat men onder andere: contact nemen met de bank en/of verzekeringsmaatschappij, het bekomen van een attest van erfopvolging om de bankrekeningen vrij te maken, de lopende contracten opzeggen, maar ook - in vele gevallen - contact nemen met een specialist teneinde de aangifte van nalatenschap te laten opstellen.

3 van de 4 nalatenschappen kunnen zonder spanningen of problemen worden geregeld

Een positieve bevinding van het onderzoek betreft alvast de vaststelling dat er zich weinig conflicten voordoen naar aanleiding van de afhandeling van de nalatenschap: slechts 5% van de bevraagden geeft aan hierdoor in conflict te zijn gegaan met de overige erfgenamen.

Slechts een klein deel van de ondervraagden hebben conflicten (<5%) of spanningen (<25% van het totaal) ervaren.

Voor het overige is het ook nuttig op te merken dat, voor wat betreft nalatenschappen met meerdere erfgenamen, de meerderheid zich afwikkelt zonder enige spanning (70% van de gevallen). Naarmate de erfgenamen moeilijker fysiek samen te brengen zijn bevordert dit gegeven de afhandeling van de nalatenschap van op afstand.

Merk tot slot op dat 1 nalatenschap op 4 slechts uit één enkele erfgenaam bestond, hetgeen de facto conflictsituaties met andere erfgenamen uitsluit.

3 op de 4 hebben hun nalatenschap nog niet gepland

Wanneer de vraag “heeft u reed iets gepland met betrekking tot uw eigen nalatenschap?” wordt gesteld is de vaststelling unaniem: slechts 1 op de 4 bevraagde Belgen antwoordt hier “ja” op. (schenking, testament, specifieke verzekering of zorgvolmacht).

Dit cijfer is interessant aangezien uit verdere resultaten van de bevraging zal blijken dat ⅔ van de ondervraagden wel degelijk begaan zijn met wat ze aan hun erfgenamen zullen nalaten. Doch en desondanks dit feit treft maar een klein deel onder hen efficiënte voorbereidingen hiertoe.

De opvolging na overlijden is slecht voorbereid: drie op de vier geeft aan hebben nog niets te hebben ondernomen. (bevolking ouder dan 45 jaar)

De Belg is slecht voorbereid wanneer het op successieplanning aankomt, 3 op de 4 bevraagden heeft nog helemaal niets geregeld. Deze vaststelling scoort het slechtst in Brussel, waar slechts 14% van de bevraagden aangeeft reeds iets ondernomen te hebben, gevolgd door Wallonië (20%) en Vlaanderen (28%).

Gevraagd naar de reden waarom nog niets werd ondernomen komt vooral het hebben van een klein of beperkt eigen vermogen het vaakst naar voor.

Bij diegenen die hun nalatenschap wel reeds in enige mate hebben voorbereid blijkt dit vooral ingegeven door de wens een echtgenoot of kind te kunnen beschermen tegen de administratieve, juridische en praktische beslommeringen die zich zullen opwerpen bij diens overlijden. Sommigen geven ook aan dit gedaan te hebben met als expliciet doel de toekomstige erfbelasting te drukken.

Naast het financiële voordeel verbonden aan successieplanning kunnen ook de administratieve en praktische zorgen worden verlicht wanneer een overlijden zich voordoet.

Aangifte van nalatenschap: een ongekende verplichting voor 4 op de 10 Belgen

De te ondernemen stappen inzake het indienen van een aangifte van nalatenschap zijn vooralsnog voldoende ongekend bij de Belgen.

💡 Wanneer iemand sterft zijn zijn erfgenamen verplicht een aangifte van nalatenschap in te dienen bij de fiscus. Dit document - dat voor overlijdens binnen België verplicht moet worden opgesteld binnen de 4 maand na het overlijden - laat de belastingdienst dan toe te berekenen hoeveel erfbelasting er zal moeten worden betaald.

We stellen vast dat onder de bevraagden die aangeven dat ze nog nooit een nalatenschap hebben moeten afhandelen, 43,5% van hen niet van deze plicht op de hoogte is. Deze verplichting bestaat als het ware in hoofdzaak uit een beschrijving en waardering van alle goederen en schulden van de overledene.

Binnen deze groep stellen we wel vast dat de Nederlandstalige ondervraagden iets beter scoren dan de Franstalige bevraagden (62% versus 54%).

De meest markante vaststelling is echter dat bij de bevraagden die wel reeds een nalatenschap hebben beheerd 1 op 5 ook niet van deze verplichting op de hoogte was.

Hoe valt dit te verklaren? De reden is eenvoudig: vaak wordt beroep gedaan op een expert of Notaris die zich namens de erfgenamen van deze verplichting kwijt. In bepaalde gevallen is het dus goed mogelijk dat deze laatste groep zich zelfs niet bewust is van de aard van de ondernomen stappen.

7 op de 10 vertrouwen de afwikkeling van een nalatenschap automatisch toe aan een notaris

Bij de vraag “tot wie heeft u zich voor de afhandeling van een nalatenschap gericht” stelt men vast dat een grote meerderheid van de bevraagden hiervoor aangeeft beroep te hebben gedaan op een notaris. Bij de bevraagden was dit zo in meer dan 70% van gevallen.

💡 Tip : Het is nooit verplicht om beroep te doen op een Notaris om een aangifte van nalatenschap in te dienen

Gegeven het feit dat in tal van gevallen de aangifte van nalatenschap zelf kan worden opgesteld door de erfgenamen is dit percentage dan ook bijzonder hoog.

Slechts 5% van de ondervraagden hebben daarentegen de keuze hebben gemaakt om zich te laten bijstaan door een andere specialist dan een notaris, zoals de begrafenisondernemer, de bank of bijvoorbeeld de full service dienst van Legacio.

20% van de bevraagden gaven aan zelf de nodige stappen te hebben ondernomen of met bijstand van een naaste. Verder bevraagd bleek dit om eenvoudige nalatenschappen te gaan (geen onroerend goed, weinig actief maar ook geen schulden,...)

1 op de 2 Belgen denkt onterecht dat ze beroep moeten doen op een notaris om een aangifte van nalatenschap op te stellen

Verdergaand op de vorige vraagstelling, blijkt dat erfgenamen in de meeste gevallen beroep doen op een bekwaam en gespecialiseerd persoon om hen bij te staan bij de verschillende stappen die komen kijken bij de afwikkeling van een nalatenschap.

Wat weinigen echter weten is dat het in géén enkel geval wettelijk verplicht is om hiervoor beroep te doen op een notaris. Het is perfect mogelijk om zelf of met bijstand van een andere professional dan de Notaris een aangifte van nalatenschap op te stellen.

Tip: De wet verplicht erfgenamen niet om beroep te doen op een Notaris voor het opstellen van een aangifte van nalatenschap. Dit is zo, zelfs al bevat de nalatenschap één of meerdere onroerende goederen

Van de bevraagden geeft slechts 45% aan van deze informatie op de hoogte te zijn, waardoor kan worden gesteld dat dus meer dan de helft van de bevraagden ((55%) de rol van een Notaris bij de praktische afhandeling van een nalatenschap overschatten.

Deze foutieve opvatting leeft vooral sterk bij diegenen die nog nooit in aanraking zijn gekomen met de concrete afhandeling van een nalatenschap. 80% van deze bevraagden denken onterecht dat de tussenkomst van een Notaris bij het opstellen van een aangifte van nalatenschap verplicht is.

Deze misvatting lijkt haar oorsprong te vinden in een gebrek aan inzicht bij de bevraagden omtrent wat de afhandeling van een nalatenschap, waar iedereen vroeg of laat toch mee te maken krijgt, allemaal omvat.

De meerderheid van de Belgen overschat de belasting op erfenissen

Zoals gezegd moet een aangifte van nalatenschap worden gedaan om de fiscus toe te laten de verschuldigde erfbelasting te berekenen (deze belasting werd vroeger en ook nu nog “successierechten” genoemd).

In het kader van de gedane enquête werd er gepeild naar de mening van de bevraagden omtrent erfbelasting en of een correcte inschatting kon worden gemaakt van het gemiddelde percentage dat zou moeten worden betaald.

De in te schatten situatie betrof deze van een enig kind dat erft van één van zijn ouders (tarief erfbelasting in de rechte lijn).

Na analyse van de resultaten, stellen we vast dat, meer dan de helft van de ondervraagden het bedrag aan belastingen verschuldigd in dit geval overschatten.

Zelfs al is het moeilijk om een gemiddeld percentage te in te schatten, betaalt de meerderheid van de Belgen die erven van één ouder, gemiddeld, minder dan 5% belasting op de in die nalatenschap aanwezige activa.

"Men moet rekening houden met het feit dat in vele gevallen uitzonderingen en vrijstellingen bestaan en dat in de rechte lijn de erfbelasting steeds wordt berekend op het netto aandeel van elke erfgenaam en dus niet op de totaliteit van de nalatenschap. Hetgeen ertoe leidt dat – zeker bij erfenissen met meerdere erfgenamen (te weten: de meerderheid van de gevallen) - de gemiddelde aanslag laag blijft. We stellen vast dat meer dan de helft van de bevraagden echter denken dat de gemiddelde aanslag hoger ligt dan 5%”, licht Boris de Vleeschouwer, juridisch verantwoordelijke bij Legacio, toe.

Dit is in hoofdzaak te wijten aan het feit dat hoeveel % belasting u moet betalen variabel is. Net zoals in de personenbelasting, is ook de erfbelasting opgedeeld in schijven. Valt uw erfdeel geheel binnen de laagste schijf dan wordt u getaxeerd aan het laagste tarief, overtreft uw erfdeel de laagste schijf dan wordt u voor het overtreffende deel aan een hoger percentage belast. De taxatie in de laagste schijf is relatief laag en dus voordelig voor de doorsnee nalatenschappen.

Bovendien hangt het percentage belasting eveneens af van de relatie van de relatie van de erfgenaam tot de overledene. Nalatenschappen waar de erfgenamen niet in rechte lijn worden gesteld ten opzichte van de overledene, zoals bijvoorbeeld een neef of nicht die erft van zijn oom of tante, worden getroffen door hogere tarieven op anders samengestelde schijven.

6 op de 10 Belgen blijkt voorstander te zijn van de afschaffing van belastingen op erfenis

Wanneer er wordt gevraagd naar acceptabele tarieven die zouden moeten gelden voor belastingen op erfenissen geeft 55% van de ondervraagden aan in dit geval het liefst geen enkele belasting te moeten betalen. Het volledige vermogen moet aldus onbelast aan de erfgenamen toekomen.

Deze gedachte vinden we zowel in Vlaanderen, Wallonie en Brussel terug: naar mening van meer dan de helft van de bevraagden mogen successierechten afgeschaft worden.

Boris de Vleeschouwer verklaart:"De gedachte hierachter is dat vele Belgen erfbelasting als dubbele belasting aanvoelen.”

Maar, zoals gezegd, overschatten veel Belgen en is het dus goed mogelijk dat deze factor ook hun gemaakte keuzes inzake de afhandeling beïnvloedt.

Niettegenstaande deze overweldigende meerderheidsopvatting geeft 1 op de 4 Belgen aan akkoord te zijn met een vlakke lage algemene taxatie in rechte lijn (minder dan 10%).

Twee derden van de Belgen plant na te zullen laten

In ons onderzoek werd eveneens gepeild naar de mate waarin bewust vermogen wordt opgebouwd of aan de kant gezet met als doel het door te geven aan een volgende generatie. Bouwt men bewust vermogen op met de bedoeling dit te kunnen doorgeven of put men zijn vermogen uit om slechts wat rest aan zijn erfgenamen door te geven.

De meeste Belgen zijn zijn actief bezig met hoeveel vermogen zij bij hun overlijden zullen nalaten.

De meerderheid van de Belgen staat bewust stil bij de omvang van het vermogen dat bij hun overlijden zal overschieten voor hun opvolgers: 65% van de bevraagden zegt bewust te overwegen wat er zal worden vererfd. Slechts 1 op de 3 zegt “van dag tot dag” te leven en zich niet te bekommeren over wat er voor zijn erfgenamen al dan niet overschiet.

Deze vaststelling is evenwel bijzonder gegeven de hiervoor besproken vaststelling dat 1 op 4 nog niet heeft ondernomen inzake de voorbereiding en planning van zijn nalatenschap.

Het testament is het favoriete planningsinstrument van de Belgen

Tot slot is er de vaststelling dat onder de bevraagden die hun nalatenschap reeds gepland hebben het favoriete instrument hiertoe een testament blijkt. Dit zelfs in die mate dat blijkt dat eens men met zijn successieplanning aanvangt er in 1 van de 2 gevallen een testament wordt opgemaakt.

Goed om weten: Een testament opstellen laat u toe uw naasten te beschermen en uw goederen te verdelen. Dit op de door u gewenste manier. Het laat eveneens toe een oplijsting te maken van de goederen die u bezit. Hiermee zorgt u ervoor dat de taak die op de erfgenamen rust voor deel vergemakkelijkt.

Goed om weten: Een testament opstellen laat u toe uw naasten te beschermen en uw goederen te verdelen. Dit op de door u gewenste manier. Het laat eveneens toe een oplijsting te maken van de goederen die u bezit. Hiermee zorgt u ervoor dat de taak die op de erfgenamen rust voor deel vergemakkelijkt.

Praktisch gezegd: Een testament laat u toe vrij te bepalen wie van u iets erft (al moeten wel een aantal basisregels worden gerespecteerd). Het laat u toe uw goederen te verdelen overeenkomstig uw wensen en de aandacht te vestigen op het bestaan van bepaalde goederen die uw erfgenamen misschien anders uit het oog zouden kunnen verliezen.

U kan duidelijke instructie geven omtrent de manier waarop u wenst dat bepaalde handelingen na uw overlijden zouden worden gesteld (uitvaart, wat met mijn huisdier,...). U kan zelfs één specifiek persoon aanduiden die u volledig vertrouwt en belast met de afhandeling van uw nalatenschap.

Bronnen

1. Enquête Legacio, afgenomen in maart 2021 via de applicatie Pollfish, bij een panel van 1000 respondenten verspreid over het Belgisch grondgebied en allen ouder dan 45 jaar.

2. Statbel - Dagelijkse overlijdens: https://statbel.fgov.be/nl/open-data/aantal-sterfgevallen-dag

3. F.O.D. Financiën - aangifte van nalatenschap: https://financien.belgium.be/nl/particulieren/gezin/overlijden/aangifte-nalatenschap

4. De gemiddelde leeftijd van erfgenamen in Frankrijk is 50 jaar: http://piketty.pse.ens.fr/files/capital21c/pdf/G11.3.pdf