Wat wordt bedoeld met een nalatenschap?

Na het overlijden laat een overledene, in dit geval de erflater, zijn of haar vermogen na aan de erfgenamen. Het gaat daarbij om de som van de bezittingen min eventuele schulden aan schuldeisers. De erfgenamen moeten dan een reeks verplichte of noodzakelijke wettelijke en administratieve stappen ondernemen, zoals het indienen van een aangifte van nalatenschap. Op die manier weet de belastingdienst hoeveel de nalatenschap bedraagt en hoeveel successierechten u als erfgenaam moet betalen.

Waaruit bestaat de nalatenschap?

Kort gezegd bestaat de nalatenschap uit alles wat de overledene nalaat, dus de goederen en bezittingen van de erflater. Deze kunnen tastbaar zijn (materieel):

• roerende goederen (auto, kledij, meubelen, postzegelverzameling…)

• onroerende goederen (huis, bouwgrond, weide…)

Maar ook de ontastbare bezittingen (immaterieel) maken deel uit van het vermogen, denk bijvoorbeeld aan geld op de bankrekening, aandelen, levensverzekering, ...

De som van deze bezittingen moet verrekend worden met de schulden die de overledene op het ogenblik van zijn overlijden nog moest betalen aan eventuele schuldeisers (hypothecaire lening, autolening, belastingen...)

Samen met de andere erfgenamen zult u een oplijsting moeten maken van deze zaken en moet aan al deze zaken een correcte waarde worden toegekend.

Deze gegevens moeten dan worden verwerkt op de juiste juridische wijze in een aangifte van nalatenschap die bij de bevoegde belastingdienst moet worden ingediend. Op basis hiervan – en indien correct gedaan – zal de fiscus u vragen erfbelasting (vroeger ook wel successierechten) te betalen.

Deze aangifte van nalatenschap is nodig om aan uw fiscale verplichtingen inzake erfbelasting te voldoen. Ze is ook nodig om verder te gaan met de verdeling van de nalatenschap tussen de verschillende erfgenamen.

Wanneer spreekt men van een nalatenschap?

De "nalatenschap" van een persoon vangt aan of ”valt open” wanneer het overlijden officieel is vastgesteld. De datum van overlijden is de datum die vermeld staat op de "overlijdensakte" die door de gemeente wordt gehouden. Uzelf of de begrafenisondernemer kan hier een uittreksel of afschrift van bekomen.

Het is deze datum die het begin van de nalatenschap aangeeft. De wet gaat ervan uit dat de erfgenamen de nalatenschap kunnen voortzetten vanaf deze dag.

Evenwel treedt er in de praktijk een zekere vertraging op tussen het openvallen van de nalatenschap en het moment waarop u uw erfdeel daadwerkelijk ontvangt (bijvoorbeeld omdat de bankrekeningen geblokkeerd zijn of de woning door iemand anders wordt betrokken.).

De belangrijkste vragen in verband met de nalatenschap

Hieronder geven wij u de meest voorkomende vragen waarmee u als erfgenaam te maken krijgt.

Wie zijn de erfgenamen?

Zodra de nalatenschap is opengevallen moet u weten of u zelf een erfgenaam bent of wie en wie de (overige) erfgenamen zouden kunnen zijn.

Als er geen testament bestaat, worden de erfgenamen aangeduid op basis van de in het Burgerlijk Wetboek voorziene regels. Deze zijn dan standaard van toepassing (ook wel "wettelijke devolutie of erfopvolging" genoemd).

Om te weten of deze regels volledig al dan niet van toepassing zijn, moet er worden nagegaan of de overledene een testament heeft opgesteld en wat daarin staat geschreven.

In geval van huwelijk kunnen bovendien bepaalde specifieke regels gelden.

Weet trouwens dat het niet mogelijk is om iemand volledig te onterven. De langstlevende huwelijkspartner en de kinderen van een overleden persoon hebben altijd recht op minstens de helft van het vermogen, ook als de erflater in zijn of haar testament een andere regeling heeft bepaald. Dit deel wordt het ‘reservatair erfdeel’ genoemd en wordt uiteraard gedeeld door het aantal kinderen.

Moet een erfgenaam de nalatenschap aanvaarden?

Als erfgenaam heeft u drie keuzemogelijkheden met betrekking tot de nalatenschap waarin u als erfgenaam optreedt:

• U kan de nalatenschap zuiver aanvaarden. Indien er geen of weinig schulden zijn.

• U kan de nalatenschap aanvaarden “onder voorrecht van boedelbeschrijving”. Deze optie is aangewezen als u niet zeker bent of er al dan niet schulden zijn. De notaris maakt in dat geval een inventaris van de activa (bezittingen) en passiva (schulden) van de nalatenschap.

• U kan de nalatenschap verwerpen. Indien u er zeker van bent dat er te veel schulden in de erfenis zijn.

Hoe kan ik de bankrekeningen deblokkeren?

De bank is verplicht de rekeningen van de overledene te blokkeren zodra zij van het overlijden op de hoogte is gebracht. Om de rekeningen te deblokkeren, moet u een attest van erfopvolging aan de bank kunnen voorleggen.

Sommige uitgaven kunnen van de rekening worden betaald zelfs als deze nog geblokkeerd is. Bijvoorbeeld begrafeniskosten, ziekenhuiskosten of bepaalde dringende kosten.

De rekening van de overledene kan worden gedeblokkeerd zodra de belastingdienst de erfbelasting heeft berekend. Deze berekening gebeurt op basis van de aangifte erfbelasting die u als erfgenaam heeft ingediend na het overlijden. De belastingdienst heeft na de aangifte erfbelasting drie maanden de tijd om de successierechten te berekenen.

De overlevende partner (gehuwd of wettelijk samenwonend), die nog niet beschikt over een attest of akte van erfopvolging, kan verzoeken om als voorschot voor dringende uitgaven de helft van het bedrag dat op alle rekeningen staat te ontvangen, met een maximum van 5.000 euro. Daartoe volstaat het zich tot de bank te wenden met een bewijs van huwelijk of wettelijke samenwoning. Let op dat u niet meer dan 5.000 euro uitgeeft, anders zou u door de fiscus als stilzwijgend aanvaardend kunnen worden beschouwd. Dat betekent dat u de erfenis niet meer kunt weigeren en u dus riskeert om eventuele schulden te erven, indien deze hoger zouden liggen dan het vermogen (de activa) van de overledene.

Vanaf wanneer kunnen de erfgenamen de nalatenschap verdelen?

In principe kunt u de nalatenschap verdelen onder de verschillende wettelijke erfgenamen zodra zij de verklaring van erfrecht hebben verkregen en er geen fiscale belemmeringen voor hen bestaan.

De verdeling van de tegoeden kan evenwel vertraging oplopen wanneer er onenigheid bestaat tussen de erfgenamen.

Wat moet ik melden aan de belastingdienst?

Elke erfgenaam is verplicht een aangifte van nalatenschap bij de bevoegde belastingdienst in te dienen. Dit document moet een reeks verplichte gegevens bevatten, alsmede alle andere vermeldingen specifiek aan uw situatie opdat de fiscus zou kunnen berekenen hoeveel erfbelasting er verschuldigd is.Dit betreft in de eerste plaats de beschrijving en de waarde van alle bezittingen van de overledene. Indien er gegevens ontbreken ziet de fiscus dit (na het verstrijken van de aangiftetermijn) als moedwillig verzwegen feiten (“verzuim”) en zal hiervoor een boete worden opgelegd.

Hoe verloopt de betaling van de erfbelasting?

De erfbelasting of successierechten worden door de belastingdienst vastgesteld op basis van de aangifte van nalatenschap die door de erfgenamen werd ingediend. Elke erfgenaam betaalt erfbelasting op zijn of haar aandeel in de nalatenschap.

Wat zijn de andere stappen na een overlijdensgeval?

Naast de wettelijke procedures moet u ook een aantal andere stappen na het overlijden van uw familielid ondernemen.

In principe zult u de contracten afgesloten door de overledene moeten stopzetten en waar nodig op de juiste wijze opzeggen (telefoon, gas, diverse abonnementen, enz.), derden op de hoogte moeten brengen van het overlijden (pensioen, werkgever, verzekeringen, enz.) en ook dien post moeten beheren.

Afhankelijk van de situatie zullen ook andere praktische stappen moeten worden ondernomen. Bijvoorbeeld het verhuizen van de meubels uit het huis, het beheren/afsluiten van de sociale netwerken, het verkopen van bepaalde goederen (auto, meubelen...), een nieuwe eigenaar voor de huisdieren vinden, enz.

Hoe verdeelt u de nalatenschap tussen erfgenamen?

Als de overledene een testament had opgemaakt, bepaalt dit testament hoe de nalatenschap wordt verdeeld. Daarbij is er wel steeds een ‘wettelijke reserve’ voor de langstlevende huwelijkspartner en de kinderen, die 50% van het vermogen bedraagt.

Wat gebeurt er als er geen testament is?

Indien er geen testament bestaat, wordt de nalatenschap verdeeld volgens vier orden, naargelang het bloedverwantschap. De kinderen en kleinkinderen vormen de eerste orde en maken dus als eerste aanspraak op de erfenis, die gelijkmatig onder alle kinderen wordt verdeeld. De andere ordes bevatten de ouders van de erflater plus broer(s) en zus(sen), bloedverwanten in opgaande lijn en ten slotte ooms, tantes en hun nakomelingen.

De langstlevende partner van een overledene neemt wel een belangrijke plaats in binnen het erfrecht. Hoewel de kinderen de (roerende en onroerende) bezittingen erven, krijgt de langstlevende partner het vruchtgebruik, wat betekent dat deze in de woning mag blijven wonen, ook al is deze na het overlijden eigendom van de kinderen.

Welke documenten zijn nodig voor de afhandeling van een nalatenschap?

De aangifte erfbelasting vormt de eerste aangifte na een overlijden. Deze kan echter perfect online en door uzelf worden ingediend. Verder zijn er het attest van erfopvolging, die nodig is om de bankrekening van de overledene te deblokkeren. In het geval van een erfenis met onroerende goederen moet er ook een akte van erfopvolging worden ingediend.