De impact van het huwelijksvermogensstelsel op de nalatenschap van een echtgenoot

De keuze van het huwelijksvermogensstelsel is een van de meer administratieve en technische aspecten van een huwelijk. In grote lijnen is het aan de echtgenoten om te beslissen of ze gaan voor scheiding van goederen of algehele gemeenschap, de twee belangrijkste systemen in België. Beide systemen hebben voor- en nadelen, en men moet die tegen elkaar afwegen rekening houdend met de persoonlijke en professionele situatie van beide echtgenoten.

De keuze van dat huwelijksvermogensstelsel kan gedurende het leven van de echtgenoten gewijzigd worden en heeft gevolgen op heel lange termijn. Het huwelijks- en erfrecht zijn namelijk nauw met elkaar verbonden. Wanneer een gehuwd persoon overlijdt, zijn er twee belangrijke fases verbonden aan zijn/haar nalatenschap. Enerzijds wordt met het overlijden het huwelijk automatisch beëindigd, waardoor het huwelijksvermogensstelsel ontbonden moet worden. Anderzijds moet de nalatenschap daarna vereffend worden, zoals bij alle overlijdens. In dit artikel legt Legacio uit hoe elk stelsel het beheer van de nalatenschap van een gehuwde overledene beïnvloedt. 

Eerste fase: de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel

Dit is de eerste stap. Om het huwelijksvermogensstelsel te ontbinden, moeten de rechten van elke echtgenoot berekend worden op de goederen die het koppel bezat om vervolgens de bezittingen te kunnen verdelen. Een deel van de bezittingen gaat naar de langstlevende echtgenoot, aangezien dit zijn of haar ‘aandeel’ is; de rest maakt deel uit van de nalatenschap die verdeeld wordt onder de erfgenamen.

Om te weten welke goederen onder de nalatenschap vallen en welke naar de langstlevende echtgenoot zullen gaan in zijn/haar hoedanigheid als echtgenoot en niet als erfgenaam, moet dus de samenstelling van elke nalatenschap bepaald worden.

De echtgenoten hadden geen huwelijkscontract

Als de echtgenoten geen huwelijksvoorwaarden (of huwelijkscontract) ondertekend hebben, beschouwt de wet hen standaard als gehuwd onder het stelsel van gemeenschap van aanwinsten. Ze beschikken dan over drie vermogens: een gemeenschappelijk vermogen en twee afzonderlijke vermogens, één voor elke echtgenoot.

Het gemeenschappelijk vermogen bestaat over het algemeen uit alle goederen van de echtgenoten, met uitzondering van de goederen die vóór het huwelijk verworven zijn en het zogenaamde familievermogen, namelijk de bezittingen verkregen via erfenis of schenking. Die laatsten maken deel uit van het eigen vermogen van elke echtgenoot. 

Tijdens de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel valt het eigen vermogen van de overledene rechtstreeks in de nalatenschap, alsook de helft van de gemeenschappelijke nalatenschap. De andere helft van de gemeenschappelijk vermogen en het eigen vermogen van de langstlevende echtgenoot worden daarom aan hem/haar toegewezen nog voor dat de nalatenschapsfase begint (dat betekent dat de echtgenoot de rechten op die goederen behoudt en ze geen deel uitmaken van de goederen die te verdelen zijn onder de verschillende erfgenamen).

De echtgenoten hadden een huwelijkscontract

Wanneer de echtgenoten beslissen om een huwelijkscontract af te sluiten en kiezen voor een stelsel van zuivere scheiding van goederen, hebben ze geen gemeenschappelijk vermogen: iedereen blijft dan eigenaar van zijn/haar goederen. Wanneer ze samen een onroerend goed kopen, zoals de gezinswoning, maakt dat deel uit van een onverdeeldheid tussen de echtgenoten. 

Tijdens de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel wordt het eigen vermogen van de overledene opgenomen in de nalatenschap, samen met de helft van de bezittingen in onverdeeldheid, d.w.z. de bezittingen die de echtgenoten samen hebben verworven.

Er bestaan varianten op deze twee belangrijke stelsels, die gebruikt kunnen worden om bepaalde aspecten te moduleren. Dankzij het stelsel van de algehele gemeenschap bijvoorbeeld kunnen alle goederen van de echtgenoten deel uitmaken van het gemeenschappelijke vermogen, ongeacht hoe die werden verworven. Het stelsel van scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten daarentegen biedt de mogelijkheid om in het stelsel van scheiding een ‘gemeenschappelijk deel’ op te nemen waarin de echtgenoten kunnen beslissen om al dan niet bepaalde goederen op te nemen.  

In de fase van de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel speelt de keuze die werd gemaakt door de echtgenoten dus een erg belangrijke rol!

Tweede fase: de vereffening van de nalatenschap

Wanneer men het heeft over de vereffening van de nalatenschap, gaat het in werkelijkheid om het bepalen van de activa (alle financiële goederen, roerend en onroerend goed, etc.) en de passiva (alle schulden) van de nalatenschap, alsook het berekenen van de rechten van elke erfgenaam.

Welke impact heeft het huwelijksvermogensstelsel op de vereffening van de nalatenschap?

De rechten van de langstlevende echtgenoot verschillen niet langer naargelang het gekozen huwelijksvermogensstelsel, zoals vroeger het geval was. Het huwelijksvermogensstelsel zal daarentegen een impact hebben op de samenstelling van de nalatenschap. Dat is belangrijk, omdat de rechten van de langstlevende echtgenoot niet dezelfde zijn met betrekking tot zijn of haar eigen bezittingen als met betrekking tot gezamenlijke (of onverdeelde) bezittingen.

Wat zijn de wettelijke rechten van de langstlevende echtgenoot bij gebrek aan een testament?

Als er nakomelingen zijn, erft de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de hele nalatenschap; de kinderen erven de blote eigendom. De langstlevende echtgenoot heeft dus het recht om de eigendom uit de nalatenschap te gebruiken tot zijn/haar overlijden, waarna het vruchtgebruik dat hij/zij bezat, tenietgaat. De kinderen worden dan volledig eigenaar van het eigendom.

Als de overledene geen nakomelingen heeft, maar wel ouders en/of broers en zussen, erft de langstlevende echtgenoot de volledige eigendom van de gezamenlijke of onverdeelde goederen, alsook het vruchtgebruik op de eigen goederen van de vooroverleden echtgenoot. In dat geval is het huwelijksvermogensstelsel van belang. Hoe groter de gezamenlijke nalatenschap, hoe meer de langstlevende echtgenoot zal erven en, omgekeerd, hoe minder de familie zal erven.

Kijken we even naar het stelsel van de algehele gemeenschap. Aangezien alle goederen van de echtgenoten deel uitmaken van het gemeenschappelijk vermogen, gaat de helft van de nalatenschap uitsluitend naar de langstlevende echtgenoot. De ouders en/of broers en zussen zullen niets erven. 

Als de overledene daarentegen getrouwd was onder het stelsel van scheiding van goederen en de echtgenoten niets gezamenlijk hadden gekocht, erft de langstlevende echtgenoot alleen het vruchtgebruik van de nalatenschap van zijn of haar echtgenoot. De bezittingen gaan in fine naar de familie van de overledene.

In het geval van verre erfgenamen, zoals tantes en nonkels of neven en nichten, erft de langstlevende echtgenoot de volledige eigendom van de nalatenschap, ongeacht of de goederen eigen dan wel gemeenschappelijk waren.

Het is daarom verstandig om uw huwelijksvermogensstelsel niet alleen te kiezen in het licht van uw huidige levensstijl, maar ook rekening te houden met hoe u wilt dat uw vermogen wordt verdeeld in het geval van uw overlijden.

Meer weten?

Het is interessant om te weten dat het mogelijk is om via een huwelijkscontract elkaar te bevoordelen door middel van een huwelijksvoordeel. Daardoor kan men een invloed uitoefenen op de samenstelling van het gemeenschappelijk vermogen, alsook de verdeling van dat vermogen in geval van overlijden. Dit vindt al plaats in de fase van de ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel, nog voor de afhandeling van de nalatenschap zelf. Opgelet: hoewel dit voordeel vanuit burgerrechtelijk oogpunt niet als een schenking wordt beschouwd, zal de belastingdienst het wel als een erfenis belasten. Dus vanuit fiscaal oogpunt is het niet per se voordelig!

Daarnaast kunnen echtgenoten er ook voor kiezen om elkaar te 'onterven' als er kinderen zijn uit een eerder huwelijk door het opnemen van een Valkeniers-clausule, die de 'erfenis' van de langstlevende echtgenoot beperkt tot een recht van 6 maanden om in de gezinswoning te blijven wonen.

Zoals u ziet, zijn huwelijks- en erfrecht dus nauw met elkaar verbonden. De keuze van het huwelijksvermogensstelsel of het opmaken van een huwelijkscontract moet dus weloverwogen gebeuren, ook al kan het huwelijkscontract op elk moment bij de notaris aangepast worden.

In het kader van een nalatenschap zal de jurist die verantwoordelijk is voor uw dossier uiteraard rekening houden met het huwelijksvermogensstelsel van de overledene. Zo kan  het vermogen correct verdeeld worden tussen de langstlevende echtgenoot en de andere erfgenamen op het moment van het opmaken van de aangifte van nalatenschap. Als u vragen heeft, aarzel dan niet om die met uw dossierverantwoordelijke te bespreken.